Mao Zedong’un sanat anlayışı üzerine

“Dağlar

Hep eyerin üstünde, kamçılıyorum atımı.

Dönüp bakıyorum: Hayret!

Gökyüzünün üç ayak parmak yanındayım.

Dağlar

Ey kudurmuş ırmaklar, ey çalkantılı denizler!

Atılmış ileri doludizgin

Binlerce at yaratır bu tutkuyu..

Dağlar

Gökyüzünü delerler tepelerinin sivriliğini

Törpülemeden.

Gökyüzü bel verir,

Dağlar onun desteği.”

*Şiir 1935 yılında UZUN YÜRÜYÜŞ sırasında, Mao Zedong tarafından yazılmıştır.

Mao Zedong (1893- 1976)  MLM bilimi üzerine te­mellendirdiği düşüncelerini ve eylemlerini işçi sınıfı ve ezilenlerin kurtuluşu yolunda dış düşman ve iç düşman karşısında etkin bir si­lah durumuna getirirken, he­men her konuda kitleleri aydın­latan konuşmalar yaptı, yazılar yazdı, bu arada sanat görüşünü de ortaya koydu.

Onun sanatla ilgili belirlem­eleri Mayıs 1942 toplantısında, yani Yenan Sanat ve Edebiyat Forumu’nda yaptığı konuşma­larıdır. Mao Zedong’un bu foru­mu açarken (2 Mayıs 1942) ve kaparken (23 Mayıs 1942) yap­tığı konuşmalar, sanatın kuram­sal sorunlarıyla olduğu kadar, hatta sanatçının kuramsal ya­nından çok yaratıcı yanıyla da ilgilidir.

Marksist-Leninist dünya görüşüne sahip olan, eylemleri­ni ve düşüncelerini bu dünya görüşünün ilkelerine ve gerek­lerine göre kuran bir önderin süslemeci ve bireyci sanatta değil de, insanları eğiten, gelişti­ren, bilgilendiren bir sanata bel bağlaması elbette zorunludur. Mao Zedong da, sanatın halk için yararlı olması gerektiği kon­usuna her zaman ağırlık vermiş, sanatı kurtuluş savaşlarının en etkin silahlarından biri yap­maya çalışmıştır.

Yenan Sanat ve Edebiyat Fo­rumu’nda yaptığı konuşmalar­da Çinli sanatçı ve edebiyatçılara, hiç değilse bunlar­dan bazılarına eleştiriler yönelt­ti, bu arada onlara Çin’de dev­rimci sanatın hangi ilkelere dayanması gerektiğini öğretti. Bu konuşmalar o zaman Mao’nun sanat ve edebiyat ala­nındaki bazı gelişmelerden te­dirgin olduğunu açıkça ortaya koyar. Bu yüzden Mao, sanat ve edebiyatın izlemek zo­runda olduğu “doğru gelişme yolu”nu göstermek zorunda kalmıştır.

Şöyle diyordu Mao Zedong: “Çin hal­kının kurtuluş uğrundaki mücadel­emizde çeşitli cepheler vardır:

Kalem ve silah cepheler; yani kültürel ve askeri cepheler de bun­lar arasındadır. Düşmanı yenmek için öncelikle silahlı orduya dayan­mak zorundayız. Ama bu ordu tek başına yeterli değildir, saflarımızı birleştirmek ve düşmanı yenmek için mutlaka bir kültür ordusuna sahip olmalıyız. ” Bu sözler Mao Zedung’un devrimin gerçekleş­mesi yolunda özel olarak sa­nat ve edebiyata, genel olarak kültüre ne büyük bir önem ver­diği göstermektedir.

Yenan Forumu’nun açılış ko­nuşmasında Mao amaçları şöyle saptamıştır: “Amacımız, devriminci sanat ve edebiyatın, doğru geliş­me yolunu izlemesini, milli düşmanlarımızın altedilmesini ve milli kurtuluş görevinin başarıl­masını kolaylaştırarak öteki dev­rimci çalışmalara daha fazla yar­dım etmesini sağlamaktır.” “İşte bugünkü toplantımızın amacı, sa­nat ve edebiyatın devrimci makina- nın bütününün içine ayrılmaz bir parçası olarak yerleşmesini, halkı birleştirmek ve eğitmek, düşmana saldırmak ve onu yok etmek için güçlü bir silah olarak işlemesini ve halkın düşmana karşı tek bir yürek ve tek bir kafa halinde savaşması- nayardımct olmastnı kesinlikle sağ­lamaktır. ”

Kendisi de bir şair olan Mao Zedong, sanatın iç sorun­larında ve estetik sorunlarında oyalanmadan, doğrudan doğ­ruya onun işlevsel yanını ele alır, onu işlevsel yanıyla değer­lendirir. Yenan Forumu’nda toplananlara Mao Zedong, “Halk kitlelerinin, halkın kurduğu ordunun ve partinin övülmesi ge­rektiğini” bildirir. Ona göre, halk kesiminde görülen aksak­lıklar büyütülmemeli, konu edilmemeli, ama giderilmeye çalışmalıdır. Halkın da kendine göre kusurları vardır. Hem köylü­lersem de şehir küçük burjuvazisi geri fikirlere sahip olduğu gibi, pro­letarya içinde de birçokları küçük burjuva fikirleri muhafaza ederler. Bu fikirler onların mücadelelerini köstekleyen birer yüktür. ” Halkın kendi yanlışlarını atlatabilmesi için en büyük görev kültür ordusuna düşmektedir. Bu tolda ki girişimler elbette çok büyük sabırla sürdürülmesi gereken girişimlerdir. Sanat ve Edebiya­ta düşen, halkın değişim süreci­ni dile getirmektir. Mao Ze­dong , devrimcinin ve devrimci sanatçının halk karşısındaki tutumunun ne olması gerektiğini şöyle belirtir:

“Halk kitleleri hatalarında ıs­rar etmedikleri sürece, biz onla­rın olumsuz yanları üzerinde durmamalı ve dolayısıyla onlarla alay etmek, hatta daha da kötüsü onlara düşmanca davranmak gibi hatalara kapılmamalıyız. Yazılarımız onların birleşmele­rine, ilerlemelerine tek bir yürek ve tek bir kafa halinde ileri atıl­malarına, geri olanı atıp devrim­ci olanı geliştirmelerine yardımcı olmalı, asla bunların aksi yapıl­mamalıdır. “

BİLGİ EKSİKLİĞİ VE ANLAYIŞ EKSİKLİĞİ

Sanat ve Edebiyat insanı kitlelere bilinç taşımakla yükümlü olduğuna göre, onun kitleleri iyi tanıması, yakından tanıması, bir halk gözlemcisi durumuna gel­mesi zorunlu oluyor. Sanatçılar ve Edebiyatçılar “sanat ve edebiy­at çalışmalarını elbette yapacaklar­dır; ama onların esas görevi, halkı iyi anlamak ve iyi tanımaktır” oysa sanatçılar iki şeyle sakatlanmışlardır: Bilgi eksikliğiyle ve anlayış eksik­liğiyle. Bu eksiklik içinde onlar, “yiğitliğini gösterecek yer bulamay­an kahramana benzer” der Mao.

Bilgi eksikliğinin çözümünü Mao Ze­dung halkı iyi tanımak olarak belirler. Yazarlar, ona göre, ne anlattıkları kişiler üzerine ne de seslendikleri kişiler üzerine dürüst bir bilgiye sahiptirler.

Anlayış eksikliğine gelince, bu eksiklik dili anlamamak de­mektir, kitlelerin zengin ve canlı diline  uzak kalmak de­mektir. Anlayış eksikliği içinde olan yazarlar, halkın diline ya­bancı oldukları için, kendi ipe sapa gelmez deyimleriyle ya­zıyorlar. Demek ki yazarlar hem halkı öğrenmek, hem de halkın zengin dilini öğrenmek zorun­dadırlar. Yazarlara şöyle sesle­niyor Mao: “Siz (…) bu saçmalık­ları kitlelere yutturmak için ne kadar çok uğraşırsanız, kitlelerin bunu kabul etmesi de o kadar uzak bir ihtimal olacaktır.” Ve kitlelere ulaşmak isteyen yazarlar uzun bir “çelikleşme” sürecinden geç­mek zorundadırlar.

Ancak, yazarlar, bu öğrenme çabaları içinde,MLM bilimini de iyi öğrenmek zorundadırlar. Bu inceleme içinde onlar toplum sınıflarını, bu sınıfların karşılıklı ilişkilerini ve maddi ve manevi yapılarını kavrayabildikleri zaman doğru bir sanat ve edebiyata kavuşa­bileceklerdir.

Mao Zedong, Yenan For­mu’nda sanat ve edebiyatın ki­min için yapılacağı konusunu da ele alır, herkes için, daha doğru­su her sınıf için sanat yapılabi­lir. “Sömürücüler ve zalimler” için de sanat ve edebiyat yapı­labilir, yapılmaktadır. Ancak, Mao Zedong hemen şu kesin ve apaçık belirlemeyi ortaya koyar: “Bize göre sanat ve edebiy­at (…) halk içindir.”

Mao Zedung yazarların gel­enekten de büyük ölçüde yarar­lanmaları gerektiğini bildirir. “Çin ‘de ve yabancı ülkelerde sanat ve edebiyat alanında eski çağlar­dan kalma zengin mirasa ve güzel geleneklere sahip çıkmalıyız”, der. Ama, gene de başlıca amaç, halk kitlelerine hizmet etmektir. Gelenekten yararlan­ma, geçmişin biçimlerini ve an­lamlarını doğrudan doğruya benimsemek demek değildir. Önemli olan, geleneksel olanın yeniden yoğurulması, yeniden biçimlendirilmesi, yeni içerik­lerle donatılmasıdır.

SANAT KİME SESLENECECEK?

Sanat ve edebiyat halk için­dir, diyoruz. Kimdir halk? Ya­zarlar kime seslenecekler?

“Halkın en geniş kesimleri, top­lam nüfusumuzun yiizde doksa­nından fazlasını meydana getiren işçiler, köylüler, askerler ve şehir küçük burjuvazisidir. Dolayısıy­la, sanat ve edebiyatımız önceli­kle işçiler, yani devrime önder­lik eden sınıf içindir. İkinci olarak, köylüler, yani devrimde­ki en kalabalık, en sağlam müttefiklerimiz içindir. Üçüncü olarak, silahlı işçi ve köylüler (…) içindir. Dördüncü olarak da, devrimde müttefiklerimiz olan ve bizimle uzun süreli işbirliği yapabilecek durumda olan şehir küçük burjuvazisinin emekçi kitleleri ve küçük burjuva ay­dınları içindir. Bu dört tür in­san, Çin milletinin ezici çoğun­luğunu, halkın en geniş kitlelerini meydana getirirler.”

Sanatçı, bu dört sınıfa yönelecekktir. Onlar için yazacak, onlar için yaratacaktır. Ne var ki, sanat ve edebiyat adamlarından bir bölümü aydınlarla ve aydınların sorunlarıyla uğraşmaktadırlar. Çalışmalarında aydınları tanıtlamakta, aydınların sorun­larıyla ilgilenmektedirler Sanata aydınca yönelen, ay­dın insanın sorunlarıyla uğraş­maktan kendini alamayan sanat adamları, halkı sorunlarını, halk değerlerini sanata getirmek iste­dikleri zaman açmaza düşeceklerini söyler Mao.

SANAT NASIL HİZMET EDECEK?

Böylece Mao Zedong sanat ve edebiyatın kime yönelmesi gerektiği ifade ettikten sonra, sanat ve edebiyatın “nasıl hizmet edeceği“ sorununu ele alır. Ona göre, sanat ve edebiyatın düzeyini yükseltmek kadar ve onları yaygınlaştırmak da önemlidir, hatta ikincisi bi­rincisinden daha önemlidir.

Bazı yazarlar yalnızca düzeyin yükseltilmesine ağırlık vermişlerdir, oysa işin her iki yönüne de ağırlık vermek gerekmektedir. Yazarlar, sanat ve edebiyatın düzeyini, işçiler, köylüler ve ezilenler yönünde yükseltilmelidirler.

Halkın yaşamı, sanat ve ede­biyatın kaynağıdır. Yaşam, sanat ve edebiyatta yansıdığı biçimiyle, daha yüksek bir düzeyde, daha derin, daha yoğun, daha tipik, ideale daha yakın olab­ilir, bu da ona gerçek günlük yaşamdan daha evrensel ola­bilme olanağını sağlar. Sanatçılar olayları yoğunlaştırır­lar, bu olayların  iç çelişkilerini ve mücadeleleri örnekleşti rirler böylece kitlelere bilinç ka­zandırırlar, kitleleri eyleme yö­neltirler.

Mao’ya göre, yaygınlık kaza­nan ürünler daha basit ve daha açık ürünlerdir. Daha yüksek nitelikteki ürünler daha ince olduklarından, daha geç yaratılırlar ve kolay kolay yaygınlaşamazlar.

Yaygınlık kazanması daha önemlidir çünkü mücadele evresinde acil ihtiyaçlara cevap veren ve anlaşılması kolay olan sanat ve edebiyat eserleri birinci planda önem taşır. Bununla bir­likte yaygınlaştırma ile düzeyi yükseltme arasında kesin bir çizgi çizilemez. Yenan Forumu’nu ka­parken, Mao Zedong, Lu Sun’un bir şiirinden (Kendimle Dalga Geçerken) iki dize okur, bu di­zelerin ilke olarak benimsenme­sini ister:

“Kaşlarım çatık, dimdik meydan okurum suçlayan binlerce parmağa / Başım eğik, uysal bir öküz gibi hizmet ederim çocuklara.”

Mao’ya göre sanatçılar kitlelere proleter bilinci taşımada en başat unsurlardandır.

ÖLÇÜT SANATIN İŞLEVSELLİĞİ

Görüldüğü gibi, Mao Ze­dong, kaynağını halktan alan, halkın değerlerine, duygu ve düşüncelerine yaslanan ve hal­kın yararı için yaratılan, halkın çıkarına kullanılan bir sanat ve edebiyattan yanadır. Onun gözünde sanat ve edebiyat işlev­selliği ölçüsünde önemli ve de­ğerlidir… Kitlelerden yola çıka­rak kitlelere varmak, böylece devrimci mücadelede bir silah olarak kullanılmak: İşte sanat ve edebiyatın, sanatçıların görevi budur. Bunu yapabil­mek için sanatçı halkı öğrenme­li, halkı öğrendikten sonra da, halk değerlerinden yola çıkarak halkın eğitimcisi olmalıdır. An­cak bu ilkeye göre yaratılan sa­nat ve edebiyat ürünleri devrim­ci mücadelede, etkin olabilirler.

Böylece, Mao Zedong’un sa­nat görüşünü özetlemiş olduk. “Kültür Devrimi” olgusundan söz etmeden yazımızı bağlayışı­mız bazı okurlarımızı düşündürebilir. Yenan Sanat ve Edebiyat Forumu’ndan yıllarca sonra ortaya çıkan bu kavram, daha çok siyasi yönüyle ağırlık kazanmış bir kavramdır. Bildiği­miz kadarıyla, Mao’nun sanat görüşü en açık anlatımını Yenan Forumu konuşmalarında bulur. Mao, 1942’de ortaya koyduğu bu görüşlerine her zaman bağlı kalmıştır.

Halkın sanatçısı halkın savaşçısıdır ilkesini, bir elinde kleşi bir elinde bağlaması ile Dersim dağlarına taşıyan ve Kasım 2016’da Aliboğazı’nda ölümsüzleşen Halk Ordusu savaşçısı Yetiş Yalnız’ı saygı ile anarak yazımızı sonlandırıyoruz.

* Bu yazıdaki alıntılar “Mao Zedong -Seçme Eserler” adlı ki­tabının üçüncü cildinden yapıl­mıştır.